Бугунги глобаллашув даврида доимо ҳуқуқий муаммо бўлиб келган ҳуқуқбузарликлар нафақат ижтимоий муаммо, балки психологик муаммо ҳамдир.  Вояга етмаганлар ўртасидаги ҳуқуқбузарликларга оид қонунлар узоқ вақтдан бери шаклланган бўлса-да, улар ҳам вақти-вақти билан ўзгартирилиб борилади. Ҳозирги кунда дунёнинг барча илғор ва цивилизациялашган давлатларида вояга етмаганлар жинояти тўғрисидаги қонунлар ўзгартирилди. Бундан ташқари, бугунги кунда ҳуқуқбузарлик жиноятдан кўра нотўғри хатти-ҳаракатлар, ижтимоий ноқулайлик сифатида қаралмоқда.

    Вояга етмаганларнинг жинояти деганда вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноий ҳаракатлар тушунилади. Яъни 18 ёшгача бўлган болалар ва ўсмирлар томонидан содир этилган жиноятлар шулар жумласига киради. Турли мамлакатларда максимал ёш чегараси ва ҳуқуқбузарликнинг маъноси фарқ қилади. Аммо ҳар доим 18 ёшдан кичик бўлади, бу ҳуқуқбузарлик учун қонуний ёш ҳисобланади. 

    Ҳуқуқбузарлик сабаблари ҳақида гап кетганда одамнинг жиноий мойиллиги ота-оналарнинг аввалги ҳаётидаги ёмон ишларининг натижаси сифатида қаралади. Бу, шубҳасиз, нотўғри тушунча ва нотўғри фикрдир. Бошқа томондан, болада ҳуқуқбузарлик пайдо бўлганда, кўпчилик буни ота-онасининг болалик давридаги хатти-ҳаракатлари, ҳаракатсизлиги ва топшириқлари билан боғлиқ деб ҳисоблайди.

    Вояга етмаган ўсмирларнинг ҳуқуқбузарликка йўл қўйишига асосий сабаблардан бири-ҳиссий муаммо. Болага нотўғри муносабатда бўлиш ва нотўғри тарбиялаш болада бир нечта ҳиссий муаммоларни келтириб чиқаради. Турли кузатувлар, ҳолатлар тарихи ва интервьюлар шуни кўрсатдики, ҳуқуқбузарларнинг анча юқори фоизи ҳиссий бузилишларни намоён қилган. Ишончсизлик туйғуси, ота-оналар ва оиланинг бошқа аъзоларини рад этиш ҳуқуқбузарлик хатти-ҳаракатларини келтириб чиқарадиган кейинги муҳим омиллардир.

    Бу маълумотларнинг барчаси шуни кўрсатадики, ҳуқуқбузар болалар орасида ишончсизлик, ҳасад, эътиборсизлик ва тушкунлик каби турли хил ҳиссий муаммолар жуда кенг тарқалган. Шу сабабли, бундай ёшларни тўғри йўлга қайтариш учун кўпроқ руҳий таъсир, уларда келгуси ҳаётга нисбатан ишонч ва рағбат уйғотиш муҳим ҳисобланади.

 

Азиза Қурбонова

Самарқанд давлат университети

Психология ва ижтимоий муносабатлар факультети талабаси