Har yili yanvar oyining ikkinchi dam olish kuni suv qushlarini kuzatish kuni hisoblanadi. Ushbu sana 1967-yildan beri Xalqaro suv-botqoq va suv qushlari byurosi tashabbusi bilan nishonlanib kelinadi.

    Suv-botqoq yerlari bilan bevosita bog'liq bo'lgan, suv qushlarini o'rganish va muhofaza qilish loyihasi har yili yanvar oyi o'rtalarida “Butunjahon suv-botqoqlar kuni” arafasida o'tkaziladi. Ushbu sananing tarixi 1971-yilda Kaspiy dengizining janubiy qirg'og'ida joylashgan Eronning Ramsar shahrida imzolangan “Xalqaro ahamiyatga ega bo'lgan suv-botqoq yerlari va suv qushlarining yashash joylari to'g'risida” gi konvensiya bilan bog‘liq.

    Bugungi kunga qadar 168 davlat Ramsar konvensiyasining ishtirokchisi hisoblanadi. O‘zbekiston mazkur konvensiyaga 2001-yilda qo‘shilgan. Bugungi kunda Oʻzbekistonda xalqaro ahamiyatga ega boʻlgan suv-botqoq yerlar maqomiga ega boʻlgan hududlar mavjud boʻlib, ularning asosiy qismi maydoni 31,3 ming gektar boʻlgan Dengizkoʻl, 527,1 ming gektar maydonni egallagan Aydar-Arnasoy koʻllar tizimi, Toʻdakoʻl va Quyimozor suv omborlariga to‘g‘ri keladi.

    Oʻzbekistonda daryolar, koʻllar, suv omborlari va sugʻorish tizimlarida 130 ga yaqin qush turlari uchraydi, ulardan 20 dan ortig‘i Xalqaro va Milliy Qizil kitoblarga kiritilgan.

    Bugungi kunda suv qushlarining 17 foizi global xavf ostida. Har yili 4 milliondan ortiq suv qushlari respublikamiz hududidan boshqa hududlarga ko‘chib o‘tadi.

    2007-yilda tashkil etilgan “O‘zbekiston qushlarni himoya qilish jamiyati” Respublika nodavlat notijorat tashkiloti tomonidan 9 yildan buyon mamlakatimizning turli hududlaridagi 14 ta muhim qushlar yashaydigan hududda suv qushlarining kuzgi, bahorgi va qishki monitoringi olib boriladi. Kompaniya tomonidan oʻrganilayotgan hududlarga Tuyabo‘gʻiz, Kattaqoʻrgʻon, Toʻdakoʻl, Quyimozor, Chimqoʻrgʻon suv omborlari, Xadicha, Zekri koʻllari, shuningdek, Dengizkoʻl va Aydar-Arnasoy koʻllar tizimi kiradi.

    O‘zbekistonda mazkur sanani suvda suzuvchi qushlarni sanash, qiziqarli uchrashuvlar, ma’rifiy tadbirlar bilan nishonlash rejalashtirilgan. Shunday qilib, ornitologlar, Qushlarni himoya qilish jamiyati va talabalar klublari a'zolari tomonidan yanvar oyining ikkinchi haftasi dam olish kunida respublikada suv qushlarini sanash o‘tkaziladi. Bu bo‘yicha ekspeditsiyalar Toshkent, Samarqand, Qarshi va Buxoro viloyatlarida olib borilishi kutilmoqda.

    Samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakultetida faoliyat yuritayotgan “Flamingo” talabalar ornitologik klubi a’zolari hamda biologiya fakultetining tajribali ornitologlari va malakali professor-o‘qituvchilari ham ushbu tadbirda ishtirok etadilar.

    Joriy yilning 15-yanvar kuni talabalar Kattaqo‘rg‘on va Chimqo‘rg‘on suv havzalarida qishlayotgan suv qushlarini ro‘yxatga olish ishlarini olib boradilar. Shu kuni dunyoning turli nuqtalaridan 15 000 dan ortiq ko‘ngillilar suv qushlarini ro‘yxatga olishda qatnashadi. Oʻrganishlar natijasida olingan maʼlumotlardan suvda suzuvchi qushlarning resurslarini baholash, noyob turlarni muhofaza qilishni yaxshilash, oʻquv-tarbiyaviy maqsadlarda foydalaniladi.

    Tajribalar natijasida aniqlangan qushlar soni to‘g‘risidagi ma’lumotlar xalqaro ma’lumotlar bazasiga kiritiladi va qushlarni saqlash bo‘yicha chora-tadbirlarni yanada rejalashtirish uchun xizmat qiladi. 

 

Leyla Belyalova,
Samarqand davlat universiteti
Ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi kafedrasi dotsenti