«У кетди, » вужудимни аллақандай изтироб қоплаб олгандек бўлди. Қўлимдаги суратни маҳкам сиққанимча, ажин қоплаган  юзи кўз олдимга келди. Нега менга айтмасдан кетди...турфа ўйлар бошимда ғужғон урар, кўз олдимда дадасининг бағрида эркаланаётган 8 ёшли Жавлон, ва уни дағал бармоқлари билан маҳкам қучган «ажинли амаки» келди...Ана шундагина бу хабарни севинч билан қаршилаш кераклигини англадим...

    Ҳаммаси ўша кўчамиз бошида жойлашган мебель цехига жазосини ўтаётган  маҳкумларнинг ишлаш учун келишидан бошланганди. Бу хабарни илк марта ўртоғим Маҳмуддан эшитганимда, чўчиб тушдим. Ахир улар ўз номи билан «қамоқхонадагилар». «Маҳбус » сўзини эшитганимда кўз олдимга киноларда кўрганим соқол-мўйлови ўсган, қўрқинчли чеҳралар намоён бўларди. Бошқа ўртоқларим ҳам худди мендек ўйлашган чоғи,  мактабга бориш ва қайтишда мебель цех ёнидан ўтадиган ўз йўлимизни ташлаб, наригини кўчани айланиб ўтадиган бўлдик. Мактабга боришда-ку, ўртоқларим ёнимда бўлгани учун ҳеч нарсадан қўрқмасдим. Бироқ, ҳаммасидан ҳам қўрқинчлиси расм тўгарагига бориб келишим эди. Санъат мактаби шарқ томонда бўлиб, унга бориш учун албатта мебель сехининг ёнидан ўтишга тўғри келарди. Мендек юраги кичкина болалар учун бу жуда мушкул вазият эди. Бошида бир-икки кун акам билан кетдим, чунки менинг санъат мактабига боришим, акамнинг мактабга бориши билан бир хил вақтга тўғри келарди. Мебель цех ёнидан ўтаётганимизда цех томонга қўрқа-қўрқа бир-икки қараб олардим. Бундай вақтда цех ҳовлисида одам кам кўринар, фақат станокларнинг бир маромда ғизиллаши-ю,одамларнинг ғала-ғовур товушлари эшитилиб турарди. Учинчи кундан бошлаб,  тўгарагимизнинг вақти ўзгарди, энди мен машғулотларга бир ўзим боришга мажбур эдим. Қўлимда оқ қоғозлар солинган катта папкамни қўлтиқлаб, йўлга тушдим. Шаҳдам кетаётган қадамларим негадир мебель цехи ёнига келганимда секинлашиб қолгандек бўлди. Цех ҳовлиси томонга бир қараб олдим. Ҳовли юзида одам кўринмас, ҳар доимгидек станоклар бир маромда ишлаб турарди. Қўрқувим бироз босилгандек бўлиб,  «хавфли ҳудуд»дан  «эсон-омон» ўтиб олдим. Бу мен учун ғалаба эди. Шунинг учун бўлса керак, дарсда ҳам чизган ишларим жуда ўхшаб чиқди, бунинг учун устозимдан алоҳида мақтов ҳам эшитиб олдим. Хурсанд кайфиятда дарсдан қайта бошладим (дарс вақти сурилгани учун, шом кириб қолганда тугаганди). «Хавфли ҳудуд»га келганда, қадамларим доимгидек секинлашди. Ҳовлида бир тўп одам турар, ғира-шира қоронғуликда уларнинг қайси бир оддий ишчи, қайси бири «ёлланма» ишчилар билиб бўлмасди. Ҳаммасидан ҳам ташвишлиси, улардан бирининг сим деворга қўлларини суяганича, кўча томонга яъни менга қараб тургани эди. Шу лаҳзада нималарни ўйлаганим эсимда йўқ. Билганим, югурганимча олдинга олға юрдим. «Хавфли ҳудуд» дан ўтиб олгач, ортимга бир қарасам, ҳалиги одам ҳалиям менга қараб турарди. Мен яна югуриб кетдим.

    Эртаси куни машғулотга бориб келиш учун, ўртоғим Маҳмуднинг велосипедини олиб тургани уларникига чиқдим. Маҳмуд ҳовли ўртасидаги сўрида ўтирган кўйи, ўйинчоқларини титкилаб ўтирган экан. «Велосипед, ана, дарвоза ёнида. Миниб кетавер,»- деди у.Унга велосипедни кечқурун олиб келиб беришимни айтдим.

    —Дарсларинг шундай кеч тугайдими?,- ҳайратланди у,-қўрқмайсанми?

    — Йўқ,- дедим иккиланиброқ.

    — Опамнинг синфдоши борку Маъруф, кўчанинг охирида туради, танийсанми?

    — Ҳа, танийман. Нимайди?

    — Ўша тунов куни кечқурун тоғасиникидан қайтаётса, мебель цех ҳовлисидан бир одам чиқиб келиб, уни  қувибди. Бечора жони борича югуриб, зўрға қутулибди. Эртаси куни ҳаммаёғини учуқ босиб кетганидан, мактабга ҳам боролмабди.

    Қўрққанимдан, дамим ичимга тушиб кетди.

    — Eнди, ҳар эҳтимолга қарши эҳтиёт бўл, дейманда,- дея гапини тугатди у.

    Велосипедни судраб уйимизга олиб келганимдан кейин, бу воқеа эсимдан ҳам чиқиб кетганди. Велосипед ҳайдашга қизиқиб кетганимдан, бўлса керак атрофга парво ҳам қилмай, санъат мактабига етиб олдим. Ўқитувчимиз бу гал портрет чизишни ўргатдилар. Машқ анча қийин эди. Тугатгунимча кеч тушди. Қоронғу йўлда велосипедимни жиринглатиб кета бошладим. Мебель цех ёнидан ўтарканман, ўзимни чалғитиш учун, иложи борича яхши нарсалар ҳақида ўйлай бошладим. Қоронғулик анчайин қуюқлашиб қолганди. Тўсатдан велосипед балони нимагадир урилди-ю, «қарс» этди. Мувозанатни йўқотиб, ёнбошим билан ағанаб тушдим. Кучли зарбадан бутун азойи баданим зирқираб кетди. Кўчада ҳеч ким йўқ эди. Шу пайт мебель цех ҳовлисидан бир шарпа чиқиб кела бошлади. Қадам товушлари, тобора яқиндан эшитилар, назаримда келаётган одам мен томонга қараб келарди. Тўсатдан Маҳмуд айтиб берган ҳалиги воқеа эсимга тушди-ю, юрагимни ваҳима босди. Қўрққанимдан, нима қиларимни билмасдим. Бақирмоқчи бўлардим, лекин овозим чиқмасди. Оёқларим велосипед тагида қолиб кетган, бу аҳволда қочиш ҳам имконсиз эди. Кўзларимдан ёш чиқиб кетди, бу оғриқданмиди, ёки қўрқувдан, буни таҳлил қиладиган аҳволда эмасдим. Бу орада ҳалиги одам ёнимга етиб келди. Ҳозир мени ўлдиради, деган ўйда кўзларимни чирт юмиб, бошимни елкаларим орасига олдим. Бир, икки... Номаълум одам етиб келиб, оёқларимни босиб қолган велосипедни нари олди.

    —Ўрнингдан тура оласанми?

     Шундагина кўзимни очдим. У қўлтиғимдан олиб, мени турғизиб қўйди, чанг бўлган шимим почаларини қоқди.

    — Тиззанг озгина шилинибди холос. Бу харсанг сенга ўхшаганларнинг кўпини шундай аҳволга солган. Нега эртароқ, олдириб ташлашмади экан, ҳечқиси йўқ. Eртага ўзим олиб ташлайман. Уйинг қаерда ўзи? Кимнинг ўғлисан?

    Дудуқлана-дудуқлана «кўчанинг охирида» дея олдим холос.

    — Ўзинг юра оласанми?

    Шоша-пиша бош ирғадим. Шу пайт хаёлимга лоп этиб, велосипед келди. «Велосипедим!»

    — Мана велосипединг. Рули қийшайибди. Ҳайдашга ярамайди. Етаклаб кетақол.

    Кўзларимдан ёш чиқиб кетди. Маҳмудга олиб кетганимда қандай бўлса, шундай қайтараман, деганман. Eнди нима бўлади?

    — Нега йиғлаяпсан, ёки жароҳатинг оғрияптими?

    — Велосипед ўзимники эмасди, энди уни эгасига қандай қайтараман,-дедим йиғламоқдан нари бўлиб.

     — Унда чатоқ бўлибди - бошини сарак-сарак қилди амаки, - агар хоҳласанг уни ташлаб кет. Эртага эрталабгача тузатиб қўяман. Эгаси сўраса эртага олиб чиқаман дегин. Хўпми?

    Бундай пайтда бошқа чора йўқ эди. Велосипедни олиб кетганим билан, уни тузатадиган одам йўқ. Акамнинг қўлидан келмайди. Дадам эса сафарга кетган.

    — Хўп.

    Уйга келгач нотаниш амаки ҳақида кўп ўйладим. Эгнидаги кийимларидан маҳбус эканлиги кўриниб турарди. Унинг кўрсатган меҳрибонлиги мени жуда ҳайрон қолдираётганди. Ўртоқларимдан эшитганларим ва ўзимнинг тасаввуримдаги «маҳбус»лар тошбағир, бемеҳр жиноятчи эди. Уларда оддий одамларда бўладиган ҳиссиётлар йўқ деб ўйлардим. Қонунбузарлардан яхшилик кутиб бўлмайдигандек туйиларди. Лекин, бугунги иш, нотаниш амакининг ёрдами аввалги фикрларимдан иккиланишимга сабаб бўлди, қалбимда фикрлар кураши бошланаётганди...

    Эртаси куни эрталаб, ойим ҳар доимгидек икки уй наридаги қўшнимиз Сабоҳат холага сут бериб келишимни буюрди. Холанинг ёлғиз ўғли оиласи билан чет элга кўчиб кетган, қўшни туманга келин бўлиб кетган қизи бир ойда бир кўргани келиб турарди. Янги соғилган сут тўлдирилган илиқ банкани қучоқлаб йўлга тушдим. Сабоҳат ая доимгидек, дуо қила-қила банкани бўшатиб берди. Холаникидан чиқиб тўғри мебель цехига йўл олдим. Цех ҳовлиси эшигида тўхтадим. Ҳовли юзида одам кўринмас нарироқда бир аёл ҳафсаласизлик билан ҳовли супурарди. Аёл тикилиб турганимни кўриб, мен томонга юрди. Яқинлашганда салом бердим. Кимни кутаётганимни сўради. Шундагина нотаниш амакининг исмини сўрамаганим ёдимга тушди.

    — Исмини билмайман. Кеча велосипедимни ташлаб кетгандим. Эрталабгача тузатиб қўяман деганди.

    — У шу ерда ишлайдими? Қоровул чолни айтмаяпсанми мабодо?

    — Йўқ, у чол эмасди. У...- негадир «маҳбус» дейишга тилим бормади.

    — Бу ерда ишчи кўп. Бунинг устига ҳали иш вақти бошланмаган.Ишчилар ётоғи ичкари бинода. У ёққа сени қўйишмайди. Милициялар туради. Яхшиси, бошқа пайт кел.

    Ноилож ортимга бурилиб қайтаётгандимки, ортимдан кимдир «болакай» дея чақирди. Ўгирилиб қарасам, қўлида велосипед етаклаб турган ўша нотаниш амаки. Югуриб олдига бордим.— Мана тузатиб қўйдим- деди у велосипедга имо қилиб. Қийшайгани ҳечам билинмаяпти.

    — Ҳа, билинмаяпти- дедим велосипедни айланиб томоша қиларканман.

    У велосипед рулини қўлимга тутақазди.

    — Eнди буни зудлик билан эгасига олиб бориб бер. Яна бир ишкал чиқмасин.

    — Раҳмат, амаки.

    Бошимни кўтариб юзига қарадим.Қизиқ, кеча қоронғу бўлгани учун юзини яхши кўрмаган эканман. Амакининг  пешонасига икита катта ажин чизиқ солган, қора, дағал юзи офтобда аллақандай ялтираб кўринарди.

    — Исминг нима? - деди юзимга тикилиб.

    — Жавлон.

Амаки  жим қолди. Айтмоқчи бўлган гапини йўқотиб қўйганга ўхшарди.

    — Менинг ўғлимнинг исми ҳам Жавлон. У 8 ёшда. Сенинг ёшинг нечада?

    —12 да.

    Мактабга кеч қолаётганимни айтиб, тезгина хайрлашдим.

(давоми бор...)

Ирода Бекмурадова,

Самарқанд давлат университети

филология факультети талабаси